1990 жылы 14 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас сссамблеясы 1 қазанды Халықаралық қарттар күні деп жариялады.

Мамандар былай дейді:

• 45 жасқа дейін адам жас;
• 45 -тен 59 -ға дейін – кемел шақ, есейген шақ;
• 60 -тан 74 -ке дейін – егде жас;
• 75 -тен 89 -ға дейін – кәрілік;
• 90 жастан асқан – көп жасаған, ұзақ өмір сүруші.

Шетелде 45 жасқа дейінгі әйелдерге «қыз» деп қарау әдетке айналған. Дегенмен қазіргі кезде «жас қарттарды» да кездестіруге болады.

Психология профессоры Дмитрий Четвериков: «Жастың физиологиялық көрсеткіштерінен басқа, көңіл жасы да бар. Осыны есте сақтаңыз. Адам өзін қартайдым деп санай бастағанда –  қартаяды. Сіз тіпті 70-ке толсаңыз да қартаймауыңыз әбден мүмкін, ал 30 жасында өзін «жасым келді» деп ойлағандар өзін кәрі сезінеді».

Қазақстанда қарт адамдар көбейіп барады. Бір жылда көрсеткіш 1,4 миллион адамға немесе 4% көбейді.

Бүгінде әлемде 60 жастан асқан 700 миллионға жуық адам бар, ал 2050 жылға қарай олардың саны 2 миллиардқа жетеді, бұл әлем халқының 20% -дан астамын құрайды. Сарапшылардың болжамы бойынша, 2050 жылға қарай адамзат тарихында тұңғыш рет әлемде 60 жастан асқан адамдар балаларға қарағанда көп болады.

Физиологиялық (тәнінің және психологиялық қартаю белгілері:

• психофизикалық жүйелілік пен дербестікті біртіндеп шектеу;
• әлеуметтік бейімделудің шектелуі - әлеуметтік қартаю;
• басқаларға тәуелділіктің жоғарылауы.

Қартаюды біз қалай қабылдаймыз?

Жас, орта жастағы және егде жастағы адамдар кәрілікті әр түрлі қабылдайды. Сондықтан кәріліктің шекарасы бұлыңғыр.

Егер біз адамның жасына көз жұма қарасақ, кімді кәрі деп санаймыз? Ол – қартаюдың айқын белгілері бар, белсенділігі мен өміршеңдігін жоғалтқан адам.

Кәрілік деген біздің қалыптасып қалған ескі түсінігімізге байланысты. Бір жағынан, барлық жердегі «жастарға табыну» көбінесе қарт адамдардың кәсіби және әлеуметтік тұрғыдан қоғамнан ығыстырылуына әкеледі. Екінші жағынан, қарт адамдарға лайық жылы шырай мен құрмет.

Кәріліктің артықшылығы

Зейнетке шыққанда бос уақыты пайда болады, ол  қабілетін дамытуға, демалуға, саяхатқа арналады.

Көбінің немерелері бар - бос уақыттың көбін соларға арнап, өмірлік тәжірибесі оларды тәрбиелеп, сіруге септігін тигізеді.

Өз мүмкіндігі мен уақытын мұқтаж жандарға пайда әкелуге арнайды.

Көптеген адамдар неден қорқасың деп сұрағанда, «кәріліктен» деп жауап береді. Неліктен адамдар кәрілік туралы жаман ойлайды?

Кәрілік елестері

Кейбір адам кәрілікті жасына қарай пайда болатын аурулармен байланыстырады. Олар: зәрін ұстай алмау, есте сақтаудың бұзылуы, остеопороз, ревматизм, семіздік, алжу, қарттық деменция.

Физикалық қабілеттері нашарлаған соң басқа адамдарға тәуелді болып, соған қатысты көңіл күйі мың құбылып, белгілі бір эмоционалды күйге әкеледі.

Көптеген адамдар қартайған шақта өзін керексіз сезінеді және қоғам оларды қабылдамайды. Бұған жалғыздық қосылады: «екінші жартысы» өледі, достары кетеді, балаларының өз өмірі болады.

Қарт адамдар өмірім бітті деп, өлімнен қорқып мұңға батады. Жіберіп алған  мүмкіндіктері мен орындалмаған арманы туралы ойлар ұнжырғасын түсіреді.

Қарт адамға қалай көмектесу керек?

Көмектесемін деп мазасын алмаңыз. Есіңізде болсын: қарт адам бала сияқты, ол өз бетінше шешім қабылдауға қақысы бар.

Қарт адамдардың алдына қойған мақсаты болған өте маңызды. Мақсатына бола ол қимылдап, тірлігін жасайды. Бұл қарт адамның денсаулығының жағдайына, күші мен қажеттілігіне байланысты әр түрлі белсенді әрекет болуы мүмкін.

Қарт адам өз қадір -қасиетін құрметтеуге және мойындауға лайық. Сондықтан бұрынғы тәуелсіздігінен айырылған, қасындағы қорғанышына сүйенетін науқастармен қарым -қатынас ерекше ізеттілікті қажет етеді.

Жатығу жасауды ұсыныңыз, егер оны үнемі істесе, денсаулығы мен көңіл күйі де жақсарады.

Егер ауыратын болса, барынша жайлылық, жақсы күтім және қажет медициналық көмек көрсетіңіз.

Егер жақын адамыңызға күтім қажет болса, бірақ өзіңіздің жағдайыңыз болмаса, қолыңыз тимесе, онда медициналық білімі бар арнайы дайындалған қызметкерлердің немесе еріктілердің қызметін пайдаланыңыз.

Егде жастағы адамда көбінесе зәр шығару нашарлайды. Бірақ олар бұл мәселені өзіне  қатысты екенін мойындамайды. Арнайы сіңіргіш өнімдерді қолданудың орындылығына сендірудің түрлі әдістері бар - жақын адамыңызды ашық әңгімеге шақырып, ақпарат оқып, тауар үлгілерін көрсетіңіз.

Мәліметтер:

2002 жылы  қартаю жөнінде Мадридтің іс -қимыл жоспары қабылданып, бұл ХХІ ғасырда халықтың қартаюымен күресудің бетбұрыс кезеңі болды.

Соңғы онжылдықтар ішінде әлем халқының құрамы күрт өзгерді. 1950 жылдан 2010 жылға дейін ғаламда өмір сүру ұзақтығы 46 -дан 68 -ге дейін өсті және осы ғасырдың соңына қарай 81-ге жетеді деп болжануда.

Қазір 60 және одан жоғары жастағы әйел саны соған сәйкес жастағы ерлер санынан 66 миллионға асады.

80 жастан асқандар арасында әйелдер еркектерге қарағанда екі есе, 100 жасқа толған адамдарда 4-5 есе рет көп.

Әлемде 60 жастан асқан миллиардқа жуық адам бар. Болжам бойынша, 60 пен одан жоғары жастағы адам саны 2017-2030 жылдар аралығында 46 пайызға өсіп, 962 миллионнан 1,4 миллиардқа дейін өседі, бұл жастар мен 10 жасқа дейінгі балалардан көп.

2018 жылы тарихта алғаш рет 65 және одан жоғары жастағы адамдар саны бүкіл әлем бойынша бес жасқа дейінгі балалар санынан асып түсті.

Болжам бойынша, 80 және одан жоғары жастағы адамдардың саны үш есеге өседі, 2019 жылы 143 миллионнан 2050 жылы 426 миллионға дейін.

Егде жастағы адамдар санының өсуі дамушы елдерде ең жылдам болады. Азия қарттары көп аймақ болады, ал Африкака барлық жастағы адам санымен тепе-тең өседі.

Дүниежүзінде халық қартайып бара жатыр,ол – заңды құбылыс. Халықтың жалпы санындағы кәртайғандардың үлесінің артуы барлық елде байқалады.

Халықтың қартаю процесі ХХІ ғасырдағы ең маңызды әлеуметтік өзгерістердің біріне айналуда. Бұл іс жүзінде қоғамның бар саласында көрінеді. Демографиялық қартаю еңбек және қаржы нарығына, тұрғын үй, көлік және әлеуметтік қорғау сияқты тауарлар мен қызметтерге сұраныс, отбасы құрылымы мен ұрпақаралық қатынастарға әсер етеді.

 Дүниежүзілік демографиялық перспективалар: 2019 жылғы қайта қаралған басылымға сәйкес, 2050 жылға қарай әлем бойынша әрбір алтыншы адам 65 жастан асады (халықтың 16%), бұл 2019 жылғы 11 -ден бір адамға (халықтың 9%).

2050 жылға қарай Еуропа мен Солтүстік Америкадағы әрбір төртінші адам 65 жастан асады.

80 және одан жоғары жастағы адамдардың саны үш есеге өседі деп болжануда, бұл 2019 жылғы 143 миллионнан 2050 жылы 426 миллионға дейін.

Дүниежүзілік демография келешегі

2019 жылғы қайта қаралған басылымға сәйкес, 2050 жылға қарай әлем бойынша әрбір алтыншы адам 65 жастан асады (халықтың 16%), бұл 2019 жылғы 11 -ден бір адамға (халықтың 9%).

2050 жылға қарай Еуропа мен Солтүстік Америкадағы әрбір төртінші адам 65 жастан асады.

2018 жылы тарихта алғаш рет 65 және одан жоғары жастағы адамдар саны бүкіл әлем бойынша бес жасқа дейінгі балалар санынан асып түсті.

80 және одан жоғары жастағы адамдардың саны үш есеге өседі деп болжануда, бұл 2019 жылғы 143 миллионнан 2050 жылы 426 миллионға дейін.