Наталья Калмыкова, жылжымайтын мүлік агенттігінің директорының орынбасары:

  – Қазір көптеген сатушылар нысанның бағасын 5-10 миллионға көтерді.Ал оны сол деңгейде қалдырғандар сатып алушылармен саудаласудан бас тартып отыр. Сондай-ақ, сатушылар доллармен төлеуді бұрынғыдан әлдеқайда жиі талап етіп жатыр. Ал келісімшарт теңгемен жасалады – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шетел валютасындағы операцияларға тыйым салынған, сондықтан барлық соманы тек теңгемен тіркеу маңызды.

  Доллармен есептескенде айырбас бағамымен саудаласқан өте қиын: айырбас бағамын бекіту сатушылар үшін тиімсіз, ал есеп айырысу күніндегі бағаммен төлеу сатып алушыға тиімсіз. Сондықтан бұл сатып алушының қолында доллар жинағы болған жағдайда ғана орынды.

Мен мынандай кеңес беремін: құбылмалы жағдайды ескере отырып, қысқа мерзімге кепілақы алыңыз/беріңіз және оның сомасын теңгемен көрсетуді ұмытпаңыз. Үйді сатып болған соң жаңа үй сатып алуға бірден кірісіңіз. Мен әрқашан осылай істеуге кеңес беріп келемін. Бірақ қазір жағдай қиындады, баспана құны тез өсіп жатыр, сондықтан ақшаңызды жылдам жылжымайтын мүлікке салу керек.

- Сатушылар мен сатып алушылар нарықты мұқият зерттеуі керек, өйткені осындай дағдарыс кезінде алаяқтар белсенді болады.

- Тұрғын үй бағасын үнемі  бақылап отырыңыз.

— Жоспарланған мәмілені кейінге қалдырмаңыз, барлығын шапшаң  орындаңыз.

- Ипотекаға баспана сатып аларда бірнеше банктің шарттарын мұқият зерттеңіз.

- Сатушы бағаны тұрақты валюталарға қатаң индекстейтін шарттардан  аулақ болыңыз.

— Теңгенің тез өзгеретін бағамын ескере отырып, қысқа мерзімге депозит алыңыз/беріңіз.

- Кепілақы шартында және сатып алу-сату шартында барлық соманы тек теңгемен белгілеңіз.

Санжар Есімханов, жылжымайтын мүлік агенттігінің директоры:

– Доллардың өсуіне және әлемдегі жалпы жағдайға байланысты келісіп қойылған мәмілелер тоқталып жатыр. Ең қиыны, кейбір банктің ипотекалық несиені тоқтатып қойды.

Көптеген жекеменшік үй иелері тұрғын үй бағасын көтере бастады, әсіресе, қайталама нарықта, Кеңестер заманында салынған ескі үйдің құнының қымбаттауы тіпті миға сиымсыз. Меншік иелері бастапқы нарықты қадағалап, соның ізімен іле-шала бағасын негізсіз көтеріп, орынсыз әрекет етіп жатыр.

Үй сатушылар мен сатып алушыларға нарықты мұқият зерттеуге кеңес беремін. Сатып алушы қандай баспана іздеп жүргенін нақты түсінуі керек. Ипотека рәсімдеместен бұрын, бірнеше банктің шарттарын алдын ала зерттеңіз.

Құрылыс салушыдан бастапқы нарықта пәтер сатып алғанда, мен сіздің заңгеріңіздің қатысуымен барлық шарттарды мұқият зерттеуге келісім жасасуды ұсынамын, яғни заңгер егжей-тегжей тексерсін.  

Эльдар Шамсутдинов, экономист:

– Ең бастысы, тәуекелге бармауға кеңес беремін. Қазіргі күнде сатып алушыларды қызықтыратын небір қызықты баға ұсынып жатыр. Алайда дағдарыс кезінде алаяқтар «жұмысына» білек сыбана кірісетінін естен шығармаңыз.

Сатушы бағаны тұрақты валюталарға қатаң индекстейтін келісімшарт қауіпті. Тіпті өзге амалыңыз қалмаса, басқа валюта бағамын көрсетпей, бағаны тек теңгемен жазыңыз. Валюталық реттеу туралы заңға сәйкес, индексациясы нақты көрсетілген шарттар жарамсыз деп танылуы мүмкін.

«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» заңның 13-бабында Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы валюталық операцияларға тыйым салынған. Валюталық операция үшін айыппұл салынуы мүмкін, ал жасалған мәміле заңсыз деп танылады. Әдетте мұндай тәжірибе болған жоқ, бірақ қазір қиынырақ кезең.

Жиналған соманы теңгемен алуда қиындық жоқ, бірақ ақшаны алу туралы 2 күннен 3 күнге дейін (банк ережелеріне байланысты) алдын ала хабарлау қажет. Күтпеген/дағдарыс жағдайларда үлкен соманы алуда қиындық туындайтынын ескеру маңызды. Жағдай қалпына  келгеннен кейін қаражатыңыз стандартты режимде қолжетімді болады.

Жинағыңызды сақтау үшін дұрыс банкті таңдау керек. Үлкен  пайыздық мөлшерлемеге қызыға бермеңіз. Банк жұмысының көрсеткіштеріне қараңыз, ірі банк әрқашан сенімді бола бермейді. Қаржы жүйесінің иісі мұрнына бармайтындарға банктің сенімділігін түсіну үшін үлкен үштіктен несие рейтингі де жеткілікті, ол: Standard & Poor's, Moody's, Fitch Ratings.

Егер сіз үлкен сома салсаңыз, онда нақты жауап жоқ. Меншікті капиталдың, пайданың, NPL (мерзімі өткен несиелер пайызы. – Ред.) т.б стандартты көрсеткіштері банктің бір қалыпты жұмыс істеуіне әрқашан кепілдік бере бермейді.