Сарапшы пікірі: балаларға қатысты зорлық-зомбылық және оның алдын алу

Апта сайын дерлік балалардың бір-біріне зорлық-зомбылық көрсетуі, мектептегі қорқыту, кәмелетке толмағандар арасындағы суицидтің өрескел жағдайлары жұртты дүр сілкіндіреді.

                                                                            Жанат Бақтыбаев архивынан алынған сурет

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Педагогика және білім беру менеджменті кафедрасының доценті, педагогика ғылымдарының кандидаты, «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» білім беру бағдарламасының үйлестірушісі Жанат Бақтыбаев бүгінгі таңда педагогтар, психологтар мен ата-аналарға осы мәселенің төңірегінде қандай шаралар қолдануға болатынын және қажет екенін айтып берді.

«Шынында да, қазіргі уақытта бұқаралық ақпарат құралдарында біз балалар мен жасөспірімдердің басынан өткеретін өрескел жағдайлар туралы жиі естиміз. Олар осы жағдайлардың құрбаны немесе бастамашысы және мұның бәрі қоғамда үлкен алаңдаушылық туғызады, бірақ мұндай жағдайлар біздің еліміздегі жалпы білім беру дағдарысын көрсетпейді. Иә, елімізде сапалы да нәтижелі білім беру, жас ұрпақты дұрыс жолға бағыттау жағдайы бақылаудан шығып кеткендей әсер қалдырады.

Бұл төбелес, кісі өлтіру, балалар мен жасөспірімдер арасындағы зорлау, мектептерде қорқыту туралы. Мұнда мектептердегі проблемалар әрдайым болғанын түсіну маңызды, бірақ технологиялар мен әлеуметтік желілердің дамуымен мұның бәрі көпшілікке жария етіле, олар бұл туралы айта бастады. Бұл жақсы, өйткені мәселені мойындау - оны шешудің алғашқы қадамы», - дейді мұғалім.

Сарапшы балалар ортасындағы зорлық-зомбылықтың себептерін нәзік санаға бірге әсер ететін бірнеше факторлардан көреді. Әңгіме қоғамдағы құндылықтардың, әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-психологиялық жағдайдың өзгеруі, сонымен қатар отбасылық зорлық-зомбылық, қоғамдағы жанжалдар, нәтижесінде тұрақты күйзелістерге әкеледі. Ал мұндай жағдай тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің басқа елдерінде де байқалатынын айтты. 

                                                                             Жанат Бақтыбаев архивынан алынған сурет

Сонымен бірге сарапшы бала агрессиясымен дағдарыстан шығудың жолдарын қоғамдағы тұлға аралық қарым-қатынас мәдениетін дамыту мен балалардың қарым-қатынас, ынтымақтастық дағдыларын тәрбиелеуден көреді. Қоғам зорлық-зомбылықпен күресуге бағытталған бастамаларды қолдап, қоғамдағы жағымды мінез-құлық пен қарым-қатынасты ынталандыруы керек. Сонымен қатар, оның пікірінше, психология және конфликтология саласындағы мұғалімдердің құзыреттілік деңгейін арттыру, сондай-ақ отбасында да, қатарластары арасында да зорлық-зомбылық құрбаны болған балаларды қолдаудың тиімді жүйелерін құру қажет. Қоғамның, мектеп мұғалімдерінің, ата-аналардың және мемлекеттік органдардың бірлескен күш-жігерімен ғана бұл мәселемен күресте табысқа жетуге болады, деп есептейді мұғалім.

«Егер біз мектептегі буллинг туралы нақты айтатын болсақ, онда бұл әдеттегідей санайтын өскелең ұрпақ қоғамындағы өсу және өзін-өзі тану кезеңі емес. Бұл қоғам үшін ең маңызды мәселе және дабылды сигнал. Шынында да, бұл, ең алдымен, басқа адамның құқықтарын бұзуға бағытталған жүйелі, қасақана, агрессивті мінез-құлықтың бір түрі, әдетте қорғансыз адамға қолданады. Қорқытудың салдары өте ұзақ болуы мүмкін және әрқашан депрессияға, мазасыздыққа және жарақаттан кейінгі стресс синдромына айналатын одан әрі психологиялық жарақаттарды қамтиды. Дәл осы жерден мінез-құлық проблемалары, суицидтер, әр түрлі тәуелділіктер және жауап агрессиясы пайда болады.

Бұл жерде мектеп буллинг үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек және оны тоқтату және алдын-алу шараларынан тартынбауы керек екенін түсіну маңызды. Бірден, мектеп қабырғасында қорлық туралы белгілі болғаннан кейін, мұғалімдер міндетті:

 

• жәбірленушімен және құқық бұзушымен әңгіме жүргізу, оқиғаның мән-жайын анықтау және қауіп деңгейін бағалау;
• жәбірленушіге психологиялық қолдау, кеңес беру және барлық қажетті көмек көрсету арқылы көмектесу;

• құқық бұзушымен жасалған іс-әрекет үшін толық жауапкершілікті және оның қайталануына жол бермеуді жүзеге асыруға бағытталған профилактикалық жұмыстарды жүргізу. Балаға барлық іс-әрекеттің салдары болатынын түсіндіріп, оның бойына айналасындағыларға құрметпен қарау дағдыларын қалыптастыруға жұмыс істеу керек;

• оқушылар оқиғаның маңыздылығын түсініп, оны талқылап, болашақта осыған ұқсас жағдайлардың алдын алу жолдарын табуы үшін бүкіл сыныппен профилактикалық жұмыс жүргізу;

• ата-аналарға болған оқиға туралы хабарлау, қорқытудың алдын алу туралы ақпарат беру және оларды болашақта осындай жағдайлардың алдын алу жұмыстарына тарту.
   

Мектептерде қауіпсіз кеңістіктер құру жәнеқорқытуға мүлдем төзбеушілік саясатын ұстану қажет», - деп кеңес берді маман.

Мұғалім ата-ана жауапкершілігі мәселесіне ерекше көңіл бөледі.

«Алғашында бәрі отбасынан туындайды, сондықтан ата-аналар балаларының мінез-құлқын қалыптастыруда басты рөл атқаратынын және оларды басқа адамдарға құрметпен қарауға, сондай-ақ психологиялық білімге және, әрине, балаларына назар аударуға міндетті екенін түсінуі керек. Отбасында баланың өзін қауіпсіз сезінетін және кез келген жағдайда ата – анасынан көмек пен қолдау сұрай алатын сенім атмосферасын құру маңызды», - дейді сарапшы.

Жанат Бақтыбаев 26 жылдық тәжірибесі бар педагогика саласындағы маман ретінде балаларды тәрбиелеудің тиімді әдістемелерін атап өтті:

• «Баланың тұтас дамуы» - баланың дамуының барлық аспектілерін ескеруді қамтиды: физикалық, психологиялық, интеллектуалды және әлеуметтік.
• «Отбасылық тәрбие» - баланы тәрбиелеудегі отбасының рөлін ескереді және баланың отбасына деген оң көзқарасын қалыптастыруға, отбасы ішіндегі қарым-қатынасты нығайтуға, баланың жеке басының дамуына жағдай жасауға бағытталған.
• «Оқытудағы ойын әдісі» - ойын баланың дамуы үшін маңызды, өйткені ойын арқылы бала қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауды, дағдылары мен қабілеттерін дамытуды, жеке қасиеттерін қалыптастыруды үйренеді.
• «Ұжымдағы достық қарым – қатынас» - баланың басқа балалармен ортақ тіл табу, оларға құрметпен қарау және достық қарым-қатынас орнату қабілетін қалыптастыру маңызды.
• «Баланың өзін – өзі бағалауын дамыту» - баланың өзіне деген оң көзқарасын дамытуға, өзіне және оның қабілеттеріне деген сенімділігін арттыруға көмектесу маңызды.
• «Эмоциялармен жұмыс» – баланы эмоцияларын басқаруға үйрету маңызды.

Сонымен қатар, педагог-психолог ата – аналарға мектеппен үнемі байланыста болуға және проблемалардың шешімін бірлесіп іздеуге кеңес береді, өйткені ата-аналардың балалардың өміріне қатысуы біздің қоғамның өскелең ұрпақ арасындағы балалар агрессиясы мен зорлық-зомбылығын жеңуінің негізі болып табылады.

Егер «үйдегі жұмыс» сәтсіз болса, мұғалім ата-аналарға жақсы психолог таңдауға көмектесетін бірқатар кеңестер береді.

«Педагогика – тәрбие мен оқыту үдерістерін зерттейтін ғылым, сондықтан оның маңыздылығын асыра бағалау мүмкін емес. Елге білікті кадрлар өте қажет. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың «Педагогика және білім беруді басқару» кафедрасы «Педагогика және психология», «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» білім беру магистратурасы мен докторантурасын ұсынады, олар теориялық білімді де, мамандық бойынша жұмыс істеуге қажетті практикалық дағдыларды да қамтиды», - деп түйіндеді Жанат Бақтыбаев.

Бізді Youtubе-та қараңыз! Бізді Facebook-та, Instagram-да, Telegram-да оқыңыз!